De beste comic van de jaren tachtig?
De beste comic aller tijden? Sommige critici zijn er nog niet
over uit, maar dat de twaalfdelige miniserie Watchmen een
indrukwekkend meesterwerk mag (moet?) worden genoemd, staat
buiten discussie. Alan Moore is één van die
talentvolle schrijvers die halverwege de jaren tachtig de
comicwereld op de kop zetten. Het superheldengenre werd door
hen op een niet eerder vertoonde manier benaderd. Frank Miller
maakt in 1986 furore met zijn vierdelige The Dark Knight,
waarin hij Bruce Wayne neerzet als een cynische, oude man.
Moore gaat in datzelfde jaar een stap verder en vertelt samen
met tekenaar Dave Gibbons het verhaal over enkele superhelden
die in hun nadagen worden geconfronteerd met de dreiging van
een atoomoorlog; toentertijd een actueel en heikel onderwerp.
Gelukkig is Moore nooit vies van een stevige dosis maatschappijkritiek.
In een gefragmenteerde vertelling
geven Moore en Gibbons een kijkje in een wereld die veel lijkt
op die van ons. Het grote verschil is dat in de wereld van
Watchmen gekostumeerde helden geen fictie maar echt werkelijkheid
zijn. Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog worden de
Minutemen opgericht. Nite Owl, Hooded Justice, Captain Metropolis,
Silk Spectre, de Comedian, Silhouette, Dollar Bill en Mothman
houden het niet lang uit, maar ze vormen wel de inspiratie
voor een nieuwe generatie helden. Helaas worden de helden
in één klap overbodig als wetenschapper Jon
Osterman betrokken is bij een mislukt experiment en in dr.
Manhattan verandert; een wezen dat nauwelijks menselijk meer
is te noemen. In 1966 blijkt bovendien dat de nieuwe lichting
helden, inclusief dr. Manhattan, totaal niet op één
lijn zit en de Crimebusters is daardoor geen lang leven beschoren.
Als dan in 1977 de Keene Act alle superheldenactiviteit verbiedt,
lijkt het doek gevallen. De licht doorgedraaide Rorschach
blijft actief en wanneer in 1985 de Comedian onder verdachte
omstandigheden wordt vermoord, is dat het startschot voor
een avontuur waarbij de tweede generatie superhelden nog eenmaal
in actie moet komen.
Via knappe flashbacks en op het eerste
gezicht zinloze subplots wordt een prima beeld van deze door
de wapenwedloop beheerste wereld geschetst. Alle personages
worden uitgewerkt; van de licht naïeve nieuwe Nite Owl
tot de berekenende Ozymandias, van de ongevoelige dr. Manhattan
tot de cynische Comedian en van de angstaanjagende Rorschach
tot de nostalgische nieuwe Silk Spectre. Hun motieven kloppen,
mede dankzij de niet-chronologische vertelling, waarbij bepaalde
brokjes informatie pas later in de serie worden prijsgegeven.
Het zijn stuk voor stuk ontgoochelde helden die leven in de
wetenschap dat vandaag of morgen een arsenaal aan atoomwapens
door de lucht kan suizen en een eind kan maken aan het leven
op Aarde. Waar dit gegeven eerst wordt gebruikt als achtergrond
voor het moordmysterie, blijkt na verloop van tijd echter
dat het een wezenlijk onderdeel van de centrale plot uitmaakt.
De wapenwedloop is de kern van het verhaal en dankzij de vernuftige
opbouw, is de impact uiteindelijk veel groter als in de finale
alle stukjes van de puzzel op de juiste plaats vallen.
Moore staat bekend als een schrijver
die bijna ziekelijk veel details in zijn verhalen stopt. Praktisch
alle gebeurtenissen hebben een rol in het grotere geheel en
Watchmen is daarop geen uitzondering. Bepaalde motieven lopen
als een rode draad door elk nummer, symboliek druipt van de
pagina's en het minuscuulste detail is verre van toevallig.
Zo leest een jongen gedurende een groot deel van de serie
een piratencomic bij een kiosk op straat. In die comic wordt
een verhaal verteld dat in de kern opvallende gelijkenissen
vertoont met het hoofdverhaal, maar wat veel belangrijker
is, de maker van die comic wordt via een omweg betrokken bij
de climax van dat hoofdverhaal. Zoals gezegd, vormt de dreiging
van een nucleaire oorlog echter de basis. Moore stelt zichzelf
de vraag hoe een wereld op de rand van een Apocalyps te verenigen
is en geeft zelf het antwoord (meerdere keren, in meerdere
lagen van het verhaal): zorg voor een grote, gemeenschappelijke
vijand. Wellicht ligt de boodschap er in de laatste twee delen
te dik bovenop, maar dankzij een verrassende uitwerking kan
dat geen bezwaar zijn. Tempo, dialogen en uitwerking zijn
van een hoog niveau, de sfeer is in sommige hoofdstukken bijna
tastbaar en de tekstpagina's aan het eind van ieder nummer
geven het geheel een extra dimensie. Verteltechnisch is dit
zelfs een schoolvoorbeeld van hoe een goede comic in elkaar
moet zitten.
Tekeningen en inkleuring hebben vijftien
jaar na dato wel licht aan kracht ingeboet. Vooral de inkleuring
is achterhaald door de computerkleuren die vandaag de dag
zelfs in de goedkoopst geproduceerde comic opduiken. Aan de
andere kant past de simpele, harde inkleuring goed bij de
wereld die in de miniserie wordt neergezet. Een sombere wereld,
een sombere stad en een sombere inkleuring. De ouderwetse
stijl van Gibbons draagt daaraan bij. Zijn soms houterige
stijl raakt de essentie van de personages, waarbij een groot
compliment gemaakt moet worden voor de manier waarop de helden
door de decennia heen ook echt realistisch ouder worden. Een
weinig spectaculaire lay-out met als uitgangspunt een pagina
van telkens negen plaatjes kan als een punt van kritiek worden
gezien, ware het niet dat de openingsscène van het
twaalfde nummer laat zien hoe de climax iets extra's kan worden
gegeven wanneer plotseling van het stramien wordt afgeweken.
Watchmen is op vele gebieden toonaangevend
geweest. Niet eerder waren superhelden op deze manier ten
tonele gevoerd. Uitgezakt, cynisch, bitter en door de maatschappij
afgedankt. Het is een concept dat uiteindelijk vaak is gekopieerd,
doch zelden zo overtuigend als hier. Toegegeven, de miniserie
is sneller gedateerd geraakt dan The Dark Knight. Het verhaal
van Moore raakt in de kern aan de wapenwedloop tussen Amerika
en Rusland en na de val van het communisme is de relevantie
verminderd. Wordt dit thema echter uit het verhaal gelicht,
dan houdt de symboliek stand. Daarin schuilt de kracht. Of
het nu wel of niet de beste comic aller tijden is, Watchmen
heeft een lans gebroken voor de comic als waardevol medium.
watchmen
#1-12
- dc comics (full color, 32 pagina's) door:
alan moore & dave gibbons uitgegeven:
september 1986 - oktober 1987