In de eerste week van 2005 overleed
de grootvader van de moderne comic, de man die aan de wieg
stond van het fenomeen de graphic novel. Will Eisner, schepper
van een klassieker als The Spirit, had op dat moment net de
laatste hand gelegd aan wat zijn afscheid van de comicwereld
zou worden. Een paar maanden later verscheen The Plot bij
W.W. Norton, de uitgeverij waar al het moderne werk van Eisner
opnieuw wordt uitgebracht. In deze graphic novel, met als
ondertitel The Secret Story of the Protocols of the Elders
of Zion, wil Eisner graag de hardnekkige mythe ontkrachten
dat ooit zoiets heeft bestaan als een grootschalig Joods plan
tot het veroveren van de hele wereld.
De bewuste Protocollen van Zion zijn
niet echt, dat is de inmiddels historisch onderbouwde consensus.
De Protocollen zijn in het jaar 1898 geschreven door Mathieu
Golovinski, een naar Frankrijk verbannen Rus die zich stevig
had laten inspireren door het meer dan dertig jaar eerder
door Maurice Joly geschreven boek 'The Dialogue in Hell Between
Machiavelli and Montesquieu'. Bepaalde passages zijn zelfs
rechtstreeks overgenomen. Rusland werd in die periode geleid
door een niet bijzonder daadkrachtige Tsaar, die zich door
zijn politici liet ompraten: de Joden kregen de schuld van
de opstandige sfeer in het land en deze Protocollen werden
geslikt als zoete koek omdat nu in ieder geval een zondebok
voor de problemen was gevonden. Dat dit Joodse plan om de
wereld te veroveren nooit heeft bestaan, dat het is verzonnen
als instrument in een politiek steekspel, maakte niet uit
in een periode van revoluties en dreigende oorlogen in Europa.
Zelfs na onthullingen in de Times duiken de Protocollen telkens
opnieuw op.
Eisner geeft in zijn eigen voorwoord
al duidelijk aan, dat deze graphic novel sterk afwijkt van
zijn oude werk. Hij wil niet alleen een verhaal vertellen,
hij wil ook een geschiedkundige mythe ontkrachten en, indien
dat mogelijk blijkt, rechtzetten. De auteur, zelf ook van
Joodse afkomst, heeft zich al sinds zijn jeugd verbaasd over
het bestaan van antisemitisme en stuitte pas later op de Protocollen.
Verontwaardigd over hoeveel macht een knap stukje plagiaat
nog heeft, begon hij aan The Plot. Het is derhalve een verhaal
met een missie. En daarin schuilt meteen het grootste probleem.
Want ondanks de titel is in feite nauwelijks sprake van een
echt plot. Eisner wil zo graag alle misstanden aan het licht
brengen, dat hij niet toekomt aan het uitdiepen van zijn personages,
die stuk voor stuk simpele stereotypen blijven en als niets
anders dienen dan decorstukken die in lange monologen de informatie
mogen oplepelen. De scène waarin enkele pagina's van
de Protocollen worden vergeleken met passages uit 'The Dialogue
in Hell' is verhelderend, maar ook daar stijgt Eisner helaas
nergens meer uit boven het niveau van gortdroge informatieverschaffing.
Waar Eisner zich in zijn laatste werk
vergaloppeert met het verhaal en met zijn persoonlijke kruistocht,
kan hij gelukkig terugvallen op zijn formidabele tekenkunsten.
Al sinds de jaren veertig is hij een meester in het innovatief
gebruik van het medium strips. Nergens is zijn werk ooit beperkt
door kaders, balloons of andere ouderwetse conventies van
genres. Hij verwerkt titels en geluidseffecten net zo gemakkelijk
in het tekenwerk als zijn diverse cast en met zijn combinatie
van zachte grijstinten en elegante pennenstreken maakt hij
van elke pagina een werkje dat altijd nadere studie waard
is. Bij Eisner zijn gewone mensen ook echt gewone mensen en
hoewel zeker tegen het einde steeds vaker en sneller van scène
wordt gewisseld, blijft juist dat menselijke aspect de verbindende
factor in zijn werk. Dat is bijzonder knap, want zoals gezegd,
het verhaal zelf biedt niet zo veel visueel spektakel. Zelfs
de saaiste delen worden enerverend gehouden door allerlei
subtiele gelaatstrekken en herkenbare gebaren van de betrokken
personen.
Wanneer een grootmeester overlijdt,
ongeacht welk medium, wordt meestal geroepen dat ook het laatste
werk een meesterwerk was. Ook over The Plot is dat sinds de
publicatie veelvuldig gezegd en geschreven. Helaas lijkt het
of dat vaker wordt gezegd als een automatisme dan als oprechte
mening. Eisner was een grootmeester, jawel, dat is zeker waar,
maar zijn laatste werk blijft hangen tussen een volwaardige
graphic novel en een halfslachtige poging tot het uitvoeren
van een eigen heilige missie. Dat het lekker wegleest, betekent
namelijk nog niet, dat het de lezer kan raken. Daarvoor voelde
Eisner zich waarschijnlijk zelf te persoonlijk betrokken bij
het onderwerp.
the plot:
the secret story of the protocols of the elders of zion
- w w norton (black & white, 160 pagina's) door:
will eisner uitgegeven: mei 2005