In de zomer van 2008 trok The Dark
Knight volle bioscoopzalen en werd het ene na het andere record
verbroken. Gezien de rol van de Joker en de bijna mythische
proporties die dat aannam na het zo plotselinge overlijden
van die acteur, kon een comic niet achterblijven. Een comic
die moest inhaken op het succes van de film. En dan meer specifiek
op de grote aantrekkingskracht van die maniakale aartsvijand
van Batman. Het resultaat is de graphic novel Joker, door
Brian Azzarello en Lee Bermejo, oorspronkelijk bedacht als
miniserie, maar uiteindelijk uitgebracht als een hardcover.
Terecht, want dit misdaadverhaal is meer dan zomaar even terloops
inhaken op een commercieel succes.
Het verhaal begint wanneer de Joker
wordt ontslagen uit inrichting Arkham Asylum. Niemand weet
waarom de doktoren hem genezen hebben verklaard, maar iedereen
in de onderwereld van Gotham City beseft, dat zijn terugkeer
op de straten het begin zal zijn van een reeks rekeningen
die moet worden vereffend. De leden van zijn oude bende snappen,
dat zij bovenaan die lijst staan; zij hebben hun baas immers
in de steek gelaten, zij hebben de zaken laten versloffen
en de andere spelers in het circuit hun kansen gegeven. Als
zij zich met tegenzin afvragen wie de baas moet oppikken,
biedt Jonny Frost zich aan. Jonny is verwikkeld in een echtscheidingsprocedure,
heeft niet veel bereikt in het leven en vindt in de Joker
iemand aan wie hij zich wil spiegelen. Terwijl de Joker op
bezoek gaat bij onder meer Killer Croc, de Penguin en de Riddler
en tegelijkertijd Two-Face tegen zich in het harnas jaagt,
plukt Jonny de dag. Als de nieuwe rechterhand van de Joker
kent hij geen grenzen. Tot het te laat is.
Hoewel het verhaal zich buiten de
reguliere continuïteit van het DC universum afspeelt,
met meer nadruk op een realistische benadering van de personages,
zet het de Joker neer op de manier die de afgelopen jaren
in de comics en nu ook op het witte doek het meeste effect
heeft gesorteerd. De Joker is geen grappenmaker, geen gestoorde
paljas, nee, de Joker vindt het hele leven één
grote grap. Hij is onvoorspelbaar, meedogenloos, hij speelt
Russische roulette met zichzelf en is ziekelijk geobsedeerd
door eeuwige opponent Batman. Door het kiezen voor een vertelperspectief
vanuit de ogen van Jonny Frost komt die krankzinnigheid goed
tot uitdrukking. Dat mag clichématige tekstkaders met
een voice-over opleveren, in Jonny's ogen is de Joker een
natuurkracht en dat is exact hoe het personage de meeste impact
heeft. Het perspectief heeft ook een minpunt, want Jonny's
naïviteit ondermijnt de plot wanneer de Joker de zaken
echt uit de hand laat lopen. Tegen die tijd wordt duidelijk,
dat het onderliggende misdaadverhaal eigenlijk niet heel vernieuwend
is.
Bermejo is een tekenaar die al eerder
met Azzarello heeft samengewerkt. Zijn realistische stijl
heeft een viezige, doorleefde ondertoon die prima aansluit
op een onderwereldsfeer die Azzarello in veel van zijn werk
nastreeft. Daarom is het zo spijtig dat slechts een handjevol
pagina's volledig door Bermejo zelf is gemaakt en hij voor
het grootste deel gebruik heeft gemaakt van een inkter. Het
werk van de inkter geeft de rauwe lijnen net te veel scherpte.
Gelukkig zijn de volledige pagina's van Bermejo wel telkens
sleutelscènes, bijvoorbeeld wanneer de Joker begeleid
door bliksem het terrein van Arkham verlaat. Zoals aangestipt,
staat realisme hoog in het vaandel. Dat werkt redelijk, al
slaan de 'realistische' ontwerpen voor personages als Harley
Quinn (een stripper) en de Riddler (een kreupele gangster
met een tatoeage om de navel) de plank soms mis. En hoe arbitrair
is het realisme als het geweld zeer expliciet is, maar een
middelvinger buiten het panel valt en strippers netjes hun
borsten bedekken?
Aan het eind van de rit blijkt Joker
een boeiende vertelling die de sfeer van de film opvallend
dicht kan naderen. Het voelt in elk geval als dezelfde wereld
en dat is een compliment aan het adres van zowel Azzarello,
met zijn vernuftige woordspelingen en dubbele bodems, als
Bermejo, met zijn cinematografische aanpak. Ook de climax
is bevredigend: een optreden van Batman is natuurlijk verplicht
en geen verrassing, maar omdat ook daar het perspectief bij
Jonny blijft, is Batman net zo'n grote natuurkracht als de
Joker. Dat de conclusies en inzichten van Jonny nogal plichtmatig
zijn, is dan geen bezwaar meer.
joker
- dc comics (full color, 128 pagina's) door:
brian azzarello & lee bermejo uitgegeven:
oktober 2008