Het was ergens begin 1992 dat ik werd
gevraagd voor de functie van vertaler bij uitgeverij Juniorpress.
Op dat moment had hun meest productieve vertaler, Siebe Snoeren,
aangegeven dat hij het vertalen langzaam wilde afbouwen. De
opengevallen plekken moesten worden opgevuld en onder meer
op advies van Ger Apeldoorn, die andere productieve vertaler,
werden de opvolgers nu eens niet gezocht onder de beroepsvertalers,
maar onder de lezers. Zij hadden, zo luidde de redenering,
de juiste kennis en affiniteit met het superheldengenre. Het
vertalen, dat zou een jonge lezer dan vanzelf leren.
Als aanknopingspunt werden de brievenpagina's
bekeken. Omdat vertalen een kwestie is van een meer dan uitstekende
beheersing van de Nederlandse taal, volgde een shortlist aan
briefschrijvers. Briefschrijvers die al hadden bewezen, dat
ze goed konden schrijven. Nu wilde het toeval, dat je rond
het jaar 1992 geen Nederlandse of Amerikaanse comic kon openslaan
zonder dat je een brief van mij aantrof. En dus kwam ik op
de shortlist. En dus dat telefoontje.
Dat is raar, ineens aan de telefoon
met Ans Loos, de naam die ik jarenlang bij de credits had
zien staan van de Nederlandse comics. Ook voor haar was het
raar, want hoewel Juniorpress op zoek was naar relatief jongere
kandidaten, was ik een stuk jonger dan gedacht. Gelukkig vormde
dat geen belemmering en een week later kreeg ik op kantoor
in Naarden mijn eerste opdracht. Het was een soort proefvertaling,
al zou mijn werk wel gewoon worden gebruikt en dus in de winkels
komen.
Het werk dat ik mee naar huis kreeg,
bestond uit geselecteerde Amerikaanse pagina's voor de Nederlandse
Superman 92. Over de pagina-indeling hoefde ik me geen zorgen
te maken, dat was al voor me gedaan. Wel moest ik me eerst
flink inlezen, want Superman was nu net die serie die ik al
twee jaar niet meer volgde. Eenmaal bij met lezen, kon ik
beginnen. Pagina 1. Balloon 1. Slik.
superman
92 :: de analyse
Mijn eerste balloons waren teksten
van een nieuwslezer die vertelt over een stroomstoring. Een
nieuwslezer betekent expositie en een formele toon, dus een
moeilijkere start was bijna niet denkbaar. Mijn eerste balloon
met dialoog was lekker kort en krachtig. Hoewel? Schrijf je
'houd de dief' nu met of zonder 't'? Met naast me op het bureau
de Van Dale en de Schrijfwijzer ploeterde ik me een weg door
pagina 1. Klaar, dacht ik triomfantelijk. Maar tegelijk dacht
ik, oh help, nog zevenenveertig te gaan.
De vertaling werd niet verbrand, ik
werd niet onder hoongelach teruggestuurd naar school, nee,
'mijn' Superman 92 lag een maand of twee later gewoon in de
winkel. Blijkbaar zag men op de redactie bij Juniorpress toch
mogelijkheden met mijn werk. Nog één Superman
later kreeg ik met de Vergelders mijn eigen serie en de rest
is geschiedenis. Maar toch. Hoe erg was die Superman 92 nu
werkelijk? Is daar veel aan geschaafd? Ik lette niet altijd
goed op of de tekst wel in de balloons paste en heb lang gezocht
voor ik het stripjargon meester was. In hoeverre was ik toen
een plaag voor de tekstredactie?
Daarom haal ik nu, jaren na dato,
mijn allereerste vertaling onder het stof vandaan en leg ik
die naast het gedrukte exemplaar van Superman 92. Drie pagina's:
de eerste, de laatste en een pagina actie ergens halverwege.
De bovenste regel is de uiteindelijke tekst, de cursief gedrukte
regel eronder is mijn vertaling. Zoek de verschillen. En dan
zal blijken, dat alle vertaalbegin moeilijk is!
Pagina 1
1. ...op 860 kilohertz AM en 931 megahertz
FM is dit WGBS Metropolis. Het station voor uw noodgevallen. 1. ...op 860 kilohertz AM en 931 megahertz FM, dit is
WGBS Metropolis. Het station voor noodgevallen.
2. Een grootschalige stroomstoring teistert het grootste gedeelte
van Metropolis... 2. Een grootschalige stroomstoring teistert het grootste
gedeelte van Metropolis...
3. De burgemeester heeft alle beveiligingsmensen naar hun
posten gestuurd. 3. De burgemeester heeft alle beveiligingsmensen naar
hun eigen post gestuurd.
4. Burgers wordt geadviseerd zich te onthouden van telefoongesprekken... 4. Burgers wordt geadviseerd zich te onthouden van telefoongesprekken...
5. ...behalve in extreme noodgevallen. 5. ...behalve in extreme noodgevallen.
6. Verkeerslichten en andere elektrische verkeersaanduidingen
zijn uitgevallen en automobilisten wordt geadviseerd niet
te rijden. 6. Stoplichten en andere elektrische verkeersborden zijn
ook uitgevallen. Autobezitters wordt geadviseerd niet te rijden.
7. Een laatste bericht... De politie meldt omvangrijke plunderingen
rondom Hob's Rivier. 7. Een laatste bericht... De politie meldt grootschalige
plunderingen rondom Hob's Rivier.
8. Hé! Houd de dief! 8. Hé! Houd de dief!
9. Blijf luisteren voor meer nieuws. Wij houden u op de hoogte
van de gebeurtenissen. 9. Blijf luisteren voor meer nieuws. Wij houden u op de
hoogte van de gebeurtenissen.
10. Heb je het al gehoord? 10. Heb je het al gehoord?
11. Luthor komt! 11. Luthor komt!
Pagina 42
1. Wauw! Hij schoot Superman dwars
door... 1. Wauw! Hij raakte Superman met die trap van hem...
2. ...de één meter dikke betonnen vloer heen! 2. ...dwars door de één meter dikke betonnen
vloer heen!
3. Die trap kwam totaal onverwacht! Dat ding is zeer sterk
en wendbaar. 3. Die trap kwam totaal onverwacht! Dat ding is sterk
en zeer wendbaar.
4. Bij deze robot vergeleken is zelfs een slangenmens niets! 4. Bij deze robot is zelfs een slangenmens niets!
5. Mijn röntgenzicht toont aan dat er geen ontvlambare
stoffen in de buurt zijn... 5. Mijn röntgenzicht toont aan dat er geen ontvlambare
stoffen in de buurt zijn...
6. ...dus tijd om hem te roosteren! 6. ...dus tijd om hem te roosteren!
7. Hè? 7. Hè?
8. Zijn arm groeide weer aan! Uhhnn! 8. Zijn arm groeide terug! Uhhnn!
Pagina 48
1. Man, wat voel ik me vernederd!
Laat haar alsjeblieft niks gezien hebben! 1. Man, wat voel ik me vernederd! Laat haar alsjeblieft
niks gezien hebben!
2. Kalm aan, joh! Wat is er? Is het eten daarbinnen weer niet
te pruimen? 2. Kalm aan, joh! Wat is er? Serveren ze weer verrassingsvlees
daarbinnen?
3. Eh... nee... de mensen stonden mij niet aan! 3. Eh... nee... ik houdt niet van dat soort mensen!
4. Zeg, ik ga nu naar een plaats waar ze een ongelofelijke
Thanksgiving-fuif geven! Zin om mee te gaan? 4. Zeg, ik ga nu naar een plaats waar ze een ongelofelijke
vakantiefuif geven! Wil je meekomen?
5. Hoe verder hier vandaan, hoe beter! 5. Hoe verder hier vandaan, hoe beter!
6. "Okay, rooie! Kom mee!" 6. "Okay, rooie! Kom mee!"
7. Sam Lane, wil je ophouden met om de vijf seconden uit het
raam te kijken! 7. Sam Lane, wil je stoppen met om de vijf seconden uit
het raam te kijken!
8. Sorry, Ellie. Ik wilde dat ze eens geen vreemdelingen hielp,
maar gewoon thuis was. Bij haar familie! 8. Sorry, Ellie. Ik wilde dat ze eens een keer niet die
vreemdelingen hielp, maar gewoon thuis was. Bij de familie!
9. Maar Sam, Lucy doet haar best voor mensen die juist helemaal
geen familie hebben! 9. Maar Sam, Lucy doet haar best voor de mensen die geen
familie hebben om bij te zijn!
10. Ook de armen hebben recht op een gezellige Thanksgiving. 10. Ook de armen hebben recht op een gezellige vakantie.
11. Hallo, iedereen. Sorry, dat ik zo laat ben. 11. Hallo, iedereen. Sorry dat ik laat ben.
12. Eindelijk! Ik rammel! 12. Eindelijk! Ik rammel!
13. Dank U, Heer, voor de geschenken van het afgelopen jaar. 13. Dank U, Heer, voor de geschenken van het afgelopen
jaar.
14. We willen U speciaal bedanken dat U de familie weer bij
elkaar bracht... 14. We willen U vooral bedanken dat U de familie weer
bij elkaar heeft gebracht...
15. Eet smakelijk. 15. Amen...
16. Tot ziens in Superman 93! 16. Tot ziens in Superman 93!
De oorspronkelijk gebruikte oude spelling
is voor deze analyse veranderd in moderne spelling. Voor het
overige zijn geen wijzigingen aangebracht.
Het is voor het eerst dat ik vertaling
en gedrukt exemplaar naast elkaar leg. Als ik heel eerlijk
ben, het valt eigenlijk best mee. Op pagina 1 zijn verdacht
veel zinnen intact gebleven. Alleen zo halverwege de pagina
ga ik met balloon 6 helemaal de mist in, de overige wijzigingen
zijn een kwestie van ruimte in de balloons. Pagina 42 is pure
actie en daar is alleen balloon 1 een rommeltje. Ik had waarschijnlijk
niet door, dat een 'trap' ook zo'n ding met treden is en dat
je zulke verwarring te allen tijde moet voorkomen. De slotpagina
is rommeliger, gebrek aan concentratie aan het eind van een
erg lange zit. Anders kan ik die 'ik houdt' echt niet verklaren!
Daarnaast zijn enkele teksten domweg te lang.
Zou ik het nu anders doen? Ja, natuurlijk.
Het taalgebruik is te houterig, hier en daar herken ik de
Engelse zin in een vreemde Nederlandse zinsconstructie en
echt vlot leest het dus niet. Toch blijkt uit het grote aantal
ongewijzigd overgenomen zinnen, dat de redactie wat in me
zag. Gelukkig maar. Anders had ik dit nu niet kunnen schrijven.