In Oliver Hirschbiegels historisch
drama Der Untergang, gebaseerd op het gelijknamige boek over
het eind van de Tweede Wereldoorlog, wordt Adolf Hitler voor
de verandering eens niet neergezet als een karikaturale duivel
die miljoenen mensen de dood in heeft gejaagd. De vermenselijking
waar de critici zo graag over spreken, is echter geen doel
op zich, maar eerder het logische gevolg van het hier gekozen
vertelperspectief.
Aan het begin van de oorlog treedt
de jonge, naïeve Traudl Junge (Alexandra Maria Lara)
in dienst als de secretaresse van Adolf Hitler (Bruno Ganz).
Het is door haar ogen dat we Hitlers laatste levensdagen in
de grote bunkers onder een belegerd Berlijn zien. Eind april
1945 is al helder dat de oorlog verloren is, maar omdat hij
soms tegen beter weten in en soms bevangen door zijn eigen
waanideeën vurig in de overwinning blijft geloven, weigert
Hitler capitulatie. Zijn officieren spreken hem ondanks hun
eigen twijfels nergens tegen. Joseph (Ulrich Matthes) en Magda
Goebbels (Corinna Harfouch) geloven zelfs zo heilig in hun
Führer, dat een leven zonder het nationaal-socialisme
een nachtmerrie lijkt. Ze willen met hun leider ten onder
gaan.
De beelden van het leven in de bunkers
worden afgezet tegen de chaos in de kapotgeschoten straten
van Berlijn. Omdat het allemaal wordt gezien door de ogen
van een stel kinderen en een arts die liever de bevolking
bijstaat, krijgen ook deze verwoestingen een menselijk gezicht,
al wordt hier soms nadrukkelijk gezocht naar gemakkelijk sentiment.
Als geheel levert het echter een treffend beeld op van de
grote verschrikkingen van de oorlog, de radeloosheid van de
burgers en de onverschilligheid van dronken soldaten. "Het
volk heeft het over zichzelf afgeroepen," raaskalt Hitler
een paar dagen voor hij en zijn Eva Braun (Juliane Köhler)
zelfmoord plegen.
Hoewel Ganz vooral met zijn woeste
tirades een angstaanjagend accurate Hitler neerzet, is dat
niet de essentie van deze film. Het perspectief van de secretaresse
geeft de plot net die afstand die de kritiek over vermenselijking
onterecht maakt, terwijl het tevens zorgt voor een directer
en aangrijpender beeld dan een documentaire. Zelfs op de momenten
dat het perspectief voor even wordt verlaten (Magda Goebbels
die haar zes kinderen vergiftigt), is Der Untergang op alle
vlakken raak.
der untergang
- 150 min (oliver hirschbiegel) cast: bruno
ganz, alexandra maria lara, ulrich matthes, corinna harfouch,
juliane köhler & christian berkel gezien:
19.11.04 - utrecht, camera / studio